Wil je mij inhuren als onderwijsprofessional, onderwijsmaker, studentcoach of voor een training of een gastcollege?
------
column april 2025, OW:
In het kader van ‘Pasen, het feest van de hoop’ of, Het vertrouwen dat we ons wel redden, als we ons maar blijven verbinden met de ‘echte’ wereld.
Wat als de stroom uitvalt?
Een pleidooi voor verbinding met de analoge wereld
Op de vele MBO en HBO werkvloeren waar ik als onderwijsprofessional kom, gaat het er vaak over; Bedenkingen bij AI en angst voor wat nog komen gaat. ‘Hoe ziet ons onderwijs er in de toekomst uit? Ben ik straks nog nodig? Leren onze studenten nog iets, moeten wij nog écht iets kunnen?’, en;
‘Wat als de stroom uitvalt?’
In de moderne samenleving, waar -ook in het onderwijs- technologie en kunstmatige intelligentie meer en meer geïntegreerd raken, is het de moeite waard om na te blijven denken over wat het werkelijk voor ons betekend als we weer werkelijk zelf aan de bak moeten; als letterlijk de stroom uitvalt. Dit scenario, waar het eigenlijk nooit over gaat, brengt de kwetsbaarheid van onze technologisch verzadigde levenswijze aan het licht en roept vele vragen op over onze afhankelijkheid van technologie.
Overmatige afhankelijkheid van technologie; Vele paradoxen…
Technologie in het algemeen en AI in het bijzonder, bieden natuurlijk voordelen: Van het automatiseren van arbeid, analyseren van lappen tekst en optimaliseren van allerlei processen (zoals bv energiegebruik) tot het helpen bij medische handelingen en het aansturen van autonome voertuigen.Toch brengen deze technologieën ook risico's met zich mee, zoals bijvoorbeeld de enorme energiebehoeften van datacentra en talloze ethische dilemma's rondom privacy, auteursrecht en automatisering.
Het grootste probleem is echter dat, als de stroom uitvalt, veel van de systemen waarop we blindelings vertrouwen, plotseling onbruikbaar kunnen worden. In de klas kunnen we dan weer teruggrijpen op het beproefde concept van boeken en pen en papier, maar op andere plekken zal dit leiden tot chaos in bijvoorbeeld het transport, communicatie en essentiële diensten, waardoor dan duidelijk wordt dat onze maatschappij enorm kwetsbaar is voor verstoringen.
Risico's en Bedreigingen
Zonder elektriciteit worden onze verbindingen met de digitale wereld verbroken. Door onze afhankelijkheid is het niet alleen ongemakkelijk maar ook potentieel gevaarlijk als we niet meer elektronisch kunnen communiceren. Het energieverbruik van AI en de impact daarvan op het milieu, maakt de urgentie van het vinden van duurzamere technologische oplossingen nog groter.
Verbinden
De digitale, afhankelijke mens loopt het gevaar de voordelen van 'aarden' of direct contact met de natuur te verliezen. Dit concept, waarbij je je bewust verbindt met de natuurlijke wereld, vanuit de gedachte ‘wij ZIJN natuur’, kan enorme gezondheidsvoordelen bieden, zowel fysiek als mentaal; Denk bv. aan het verminderen van stress, het verbeteren van je slaappatroon, het sussen van je geweten of je gewoon beter ‘voelen’.
De toekomst?
Het idee van stroomuitval zou ons kritisch moeten laten nadenken over onze afhankelijkheid van technologie. We moeten ons m.i. bewust zijn van de noodzaak van een evenwicht tussen technologische vooruitgang en ecologische en persoonlijke veerkracht. We zullen onze aarde meer moeten respecteren, liefhebben en faciliteren. Als samenleving kunnen we ook streven naar technologieën die onze energiebronnen juist versterken (in plaats van ze uit te putten) en ons herinneren aan het belang van onze eigen verbinding met de aarde, en de bredere principes van Eco-denken in ons doem en laten integreren, ook in onze benadering van (technologie en) onderwijs.
Het is een ‘mind-set’
We zijn al snel gewend aan ‘ik-alles-nu’, waardoor overmatig gebruik en verkwisting van bronnen voortdurend op de loer ligt. Het is niet moeilijk hoor, je kan simpel beginnen, gewoon door jezelf soms eens te bevragen: ‘Heb ik dit echt nodig?’ of ‘hoe draagt dit bij?’.
Een docent moet écht iets kunnen, écht zijn, mens zijn…
Wanneer de stroom uitvalt en het internet wegvalt, neemt de behoefte aan de 'analoge’ docent juist toe. Deze moet daarom (gelukkig maar!) deskundig genoeg zijn en over ‘echte’ onderwijsvaardigheden en menselijkheid beschikken om zonder digitale hulpmiddelen effectief te kunnen doceren. Door jezelf de simpele vraag ‘wat als de stroom uitvalt?’ te stellen, kan je daar rekening mee houden. Dit is helpend bij het ontwerpen van een robuust en veelzijdig onderwijssysteem dat niet geheel afhankelijk is van digitale technologie, maar dat ons voorbereidt om in alle omstandigheden kwalitatief hoogstaand onderwijs te verzorgen. Het bevorderen van de didactische en pedagogische vaardigheden blijft dus cruciaal voor het onderwijs van de toekomst; Pedagogiek en didactiek kunnen niet worden overgenomen door technologie, het écht kijken naar de student en inspelen op zijn/haar behoefte is mensenwerk.
Onderzoek
Uit verschillende onderzoeken blijkt dat face-to-face contact voor studenten van groot belang is voor hun motivatie en leerervaring. Ondanks de opkomst van digitaal en blended onderwijs, geeft onderzoek aan dat fysieke interactie met docenten en medestudenten een cruciale rol speelt in het ondersteunen van de intrinsieke motivatie van studenten.
Een onderzoek van de Universiteit Utrecht laat zien dat face-to-face interactie het gevoel van competentie en verbondenheid bij studenten versterkt. Dit draagt positief bij aan hun intrinsieke motivatie, wat dan weer leidt tot meer plezier, interesse en dus tot betere prestaties. Studenten gaven aan dat ze liever vragen stelden tijdens fysieke colleges dan via online forums, omdat de interactie dan directer en duidelijker was. Daarnaast wijst onderzoek van Onderwijscommunity erop dat, hoewel online onderwijs schaalvoordelen biedt, het directe contact en de fysieke interactie tussen leerkracht en student essentieel blijven voor goed onderwijs. Deze interactie helpt studenten om zich meer verbonden en competent te voelen, wat cruciaal is voor hun leerproces en motivatie. Volgens het onderzoek ‘Virtual Classrooms’, ook in het kader van motivatie, willen studenten uiteindelijk altijd een mate van face-to-face contact met een docent.
Terecht
De discussies over de rol van technologie en AI in het onderwijs, met name het gevoel van overmatige afhankelijkheid en het verlies van essentiële vaardigheden van zowel docenten als studenten, zijn begrijpelijk en terecht, maar de angst vervangen te worden is ongegrond; Docent en technologie kunnen fantastisch samenwerken; Laten we samen bouwen aan een empathisch onderwijsmodel dat zowel technologische innovaties omarmt als de waarde van menselijke connectie en 'analoge' vaardigheden blijft erkennen en koesteren!
Bronnen:
Bettinger, E. P., Fox, L., Loeb, S., & Taylor, E. S. (2017). Virtual classrooms: How online college courses affect student success. American Economic Review, 107, 2855-2875. doi:10.1257/aer.20151193 (Met dank aan Rachel Davies)
Marijnen, L. (2019). Het belang van face to face interactie, Teaching & Learning Lab, Universiteit Utrecht.
Martens, R. (2021). Online lesgeven en intrinsieke motivatie, Onderwijs Community, Open Universiteit.
Heerkens, E. Witte, O. (2024). De morele doelen van je onderwijs: van Ego-denken naar Eco-denken, Metis Onderwijsadvies.